سنجش خصوصيات اپيدميولوژيك و ظرفيت ناقلين مالاريا در كانونهاي استان اردبيل و ارزيابي روشهاي كنترل غير شيميائي

خلاصه فارسی

مقدمه: بيش از دو ميليارد نفر از جمعيت جهان در معرض خطر ابتلا به مالاريا قرار دارند. سالانه بيش از يك ميليون نفر از مردم جهان در اثر ابتلا به مالاريا جان خود را از دست مي دهند. كشاورزان مبتلا به مالاريا فقط قادر به برداشت 20% از محصولات كشاورزي خود مي شوند. با توجه به ماهيت بيماري و پيچيده بودن اپيدميولوژي مالاريا، حل مشكل عظيم بيماري با استراتژي واحد ميسر نيست. تجارب بدست آمده در طول قرن گذشته نشان مي دهد مالاريا در زمره بيماريهائي است كه با هيچ برنامه تك منظوره اي براي زمان محدود نه ريشه كن مي شود نه قابل كنترل است. اجراي برنامه كنترلي براي موفقيت نياز به برنامه ريزي اصولي و همه جانبه دارد. مالاريا تنها يك بيماري عفوني گرمسيري نيست بلكه يك مشكل بهداشتي مرتبط با شرايط اجتماعي ، اقتصادي و توسعه جهان است . در استراتژي جهاني مالاريا (Roll Back Malaria) اذعان شده كه عمليات كنترل بيماري مالاريا نمي تواند بعنوان مشكل يگانه و يكسان در سراسر دنيا با اتخاذ يك خط مشي واحدي مورد عمل قرار گيرد و در اين راهبرد بر تقويت و بهبود مستمر امكانات و قابليتهاي محلي بر اساس نتايج طرحهاي تحقيقاتي قابل قبول و منطبق بر واقعيات تاكيد شده است. در اين ارتباط بر اجراي طرحهاي كاربردي موثر مبتني بر استفاده انتخابي از روشهاي پيشگيري كه كنترل ناقلين نيز بخشي از آن را تشكيل ميدهد از اولويت هاي تحقيقاتي اين بيماري بشمار ميرود. عليرغم تلاشهاي زياد مسئولين امور بهداشتي بيماري مالاريا هنوز در زمره مهمترين بيماريهاي عفوني در كشور بوده و پيامدهاي شيوع پايدار آن در كشور ، موجبات تهديد سلامت گروههاي مختلف اجتماع ،كاهش بازده نيروي فعال جامعه و موجبات به در رفتن منابع عظيم مالي و صرف خدمات و وقت عده كثيري از كاركنان بخش بهداشت و درمان در كشور ميگردد . در نيم قرن اخير، عليرغم توفيقاتي كه پاكسازي مناطق شمال و شمال غربي كشور از بيماري مالاريا بدست آمد و اين مناطق در مرحله استحكام قرار گرفت؛ ولي متاسفانه از دهه 70، بدليل افزايش بي رويه تردد ساكنين دو سوي مرزهاي شمالي كشور، بيماري مالاريا در استانهاي گيلان (آستارا و آستانه اشرفيه)، آذربايجان شرقي (اهر و منطقه ارسباران) و اردبيل (پارس آباد، مغان و گرمي) مجددا" به ميزان قابل ملاحظه شيوع يافته است . در كانونهاي فوق الذكر، بدليل مساعد بودن شرايط اقليمي و اكولوژي خاص محيطي ، كاهش سطح مصونيت نسبي درجمعيتهاي انساني نسبت به بيماري مالاريا و انتشار ناقلين آنوفليني با ضريب پايداري بالا ، خطر شيوع گسترده و پايدار بيماري را در مناطق ياد شده بيش از پيش فراهم گرديده است. شهرستان پارس آباد از سال 1373 و بعد از جنگ كشور جمهوري آذربايجان و ارمنستان كه بيماري مالاريا نيز آز آن زمان در كشورهاي همسايه شمالي مجددا و بعد از سالها بروز نمود موارد انتقال محلي بيماري مالاريا ملاحظه و اپيدمي مالاريا به وقوع پيوست كه هنوز هم ادامه دارد و بيماري از نقطه شمال غربي يعني بخش اصلاندوز شروع و به سمت شمال و شمال غربي و در كناره رودخانه مرزي ارس پيشروي نموده است بطوريكه شهر پارس آباد با وسعتي برابر با طول 75 كيلومتر را آلوده نموده است. در استراتژي جهاني مالاريا (RBM =Roll Back Malaria) اذعان شده كه عمليات كنترل بيماري مالاريا نمي تواند بعنوان مشكل يگانه و يكسان در سراسر دنيا با اتخاذ يك خط مشي واحدي مورد عمل قرار گيرد و در اين راهبرد بر تقويت و بهبود مستمر امكانات و قابليتهاي محلي بر اساس نتايج طرحهاي ملي قابل قبول و منطبق بر واقعيات تاكيد شده است. در اين ارتباط اجراي طرحهاي تحقيقاتي كاربردي مبتني بر استفاده انتخابي از روشهاي پيشگيري كه كنترل ناقلين آنوفليني بخشي از آن را تشكيل ميدهد از اولويت هاي تحقيقاتي استراتژي RBM سازمان جهاني بهداشت بشمار ميرود. بررسي آمار و موارد و ميزان وقوع ساليانه (API) مالاريا در ده ساله اخير (1369-1379)‌ نمايانگر اين مسئله است كه عليرغم اينكه ساليان طولاني نقاط شمالي كشور از بيماري مالاريا پاك شده بود در حال حاضر كانونهاي جديدي در شهرستانهاي شمال غربي كشور بويژه پارس آباد ، بيله سوار و اصلاندوز ظاهر شده است و عليرغم اقدامات انجام شده ،‌افزايشي در تعداد موارد مثبت در اين نقاط همه ساله ملاحظه ميگردد. همه شهرستانهاي ياد شده هم مرز با كشور هاي جمهوري آذربايجان و ‌ارمنستان مي باشند كه پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي از سال 1990 به بعد در كشور هاي ياد شده ، موارد مالاريا بطور چشمگيري افزايش يافته است. اگرچه بيش از درصد قابل توجهي از موارد مثبت را در بخشهاي شمال غربي كشور جزء موارد وارده از كشورهاي همسايه شمالي مي باشد ليكن با پيدايش كانونهاي جديد اپيدمي و انتقال محلي مالاريا در اين شهرستانها قابل توجه است و نبايد ناديده گرفته شود . در اين منطقه بويژه در دشت مغان همواره با دارا بودن شرايط اكولوژيكي خاص و استعداد هاي بالقوه جهت انتقال بيماري و بخصوص اينكه استانهاي شمالي كشور از نظر آب و هوا و رطوبت نسبي و وجود رودخانه هائي با آب دائمي ،‌ نقاط مناسبي جهت تكثير ناقلين مالاريا بوده و داراي پتانسيل انتقال بالائي مي باشند. عليرغم اجراي عمليات سمپاشي ابقائي با حشره كشهاي مالاتيون، پروپوكسور و لامبداسيهالوترين در استانهاي آذربايجان شرقي و اردبيل اثربخشي مورد انتظار ازكاهش شاخصهاي اپيدميولوژيك بيماري مالاريا حاصل نشده است كه خود معلول مسائل فني( مربوط به پشه ناقل)، عوامل اجتماعي و اقتصادي حاكم بر اين منطقه است .آنچه مسلم است در كانونهاي شمال و شمال غرب، تردد ساكنين دو سوي مرز نقش اصلي را در استقرار بيماري مالاريا ايفا نموده است بويژه اينكه در جمهوري هاي تازه استقلال يافته شوروي سابق، مسئولين بهداشت اين كشورها علل افرايش روزمره بيماري مالاريا را كمبود بودجه و امكانات براي مبارزه با اين بيماري عنوان كرده اند . به استناد بررسيهاي كه در چهار دهه پيش توسط اداره ريشه كني مالاريا و انستيتو پارازيتولوژي و مالاريالوژي در منطقه مغان و پارس آباد بعمل آمده اين منطقه همواره كه يكي از نواحي با آندميسيته و شدت انتقال بالا در كشور مطرح بوده در نيم قرن اخير، عليرغم توفيقاتي كه پاكسازي مناطق شمال و شمال غربي كشور از بيماري مالاريا بدست آمد و اين مناطق در مرحله استحكام قرار گرفت ؛ ولي متاسفانه از دهه 70 ، بدليل افزايش بي رويه تردد ساكنين دو سوي مرزهاي شمالي كشور ، بيماري مالاريا در استانهاي گيلان ( آستارا و آستانه اشرفيه ) ، آذربايجان شرقي (اهر و منطقه ارسباران ) و اردبيل ( پارس آباد، مغان و گرمي) مجددا" به ميزان قابل ملاحظه شيوع يافته است .در كانونهاي فوق الذكر، بدليل مساعد بودن شرايط اقليمي و اكولوژي خاص محيطي ، كاهش سطح مصونيت نسبي در جمعيتهاي انساني نسبت به بيماري مالاريا و انتشار ناقلين آنوفليني با ضريب پايداري بالا ، خطر شيوع گسترده و پايدار بيماري را در مناطق ياد شده بيش از پيش فراهم گرديده است. در حال حاضر در كانونهاي آلوده به اين بيماري در استان اردبيل ، نياز مبرم به طراحي و اجراي پژوهش جهت تعيين اختصاصات ناقلين مالاريا، راهبري مبتني بر پژوهش جهت تعيين روشهاي كنترل غير شيميائي مبتني بر شواهد همه گيري شناسي و بيواكولوژي ناقلين و بهبود روشهاي مراقبت اپيدميولوژيك به منظور دستيابي به كاهش موارد بيماري در طول اجراي اين پژوهش الزامي مي نمايد. بيشترين مساعي به منظور كنترل غير شيميائي ناقلين مبتني بر مبارزه بيولوژيك با استفاده از قابليت مهم موجود در اين منطقه يعني كاربرد ماهي Gambusia affinis و استفاده از نيروهاي مردمي در جهت تكثير و توزيع بهينه اين روش مي باشد و بدين ترتيب امكان آلودگيهاي زيست محيطي به حداقل خواهد رسيد. تاكنون مطالعات دامنه دار و متعددي توسط محققين كشور در زمينه بيواكولوژي آنوفلهاي ناقل مالاريا به خصوص در مناطق جنوبي ايران انجام گرفته است ولي متاسفانه اطلاعات كاملي در خصوص اكولوژي و بيولوژي ناقل اصلي منطقه شمال غرب كشور در شهرستانهاي پارس آباد و گرمي (مغان) در دسترس نمي باشد. در دهه هفتاد علي رغم بيماري مالاريا در اين بخش از كشور بطور قابل ملاحظه شيوع يافته بطوريكه تعداد موارد مثبت رو به افزايش بوده است .

Document Downloads